چگونگی انتخاب توان و دوز داروی مناسب در تجویزهای هومیوپاتی

آنچه در این مقاله می خوانید…

پوزولوژی (Posology) به‌عنوان یکی از اصول کلیدی در هومیوپاتی، به مطالعه و تعیین دوز و توان دارویی مناسب برای هر بیمار می‌پردازد. این علم تخصصی، نقش اساسی در تعیین میزان و نوع دارویی دارد که به کمک آن درمان صورت می‌گیرد. در هومیوپاتی، داروها به صورت‌های مختلفی مانند مقیاس‌های سنتیسیمال، دسیمال و میلسیمال تهیه و تجویز می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای منحصر به فردی دارند.

این مقاله تخصصی با بهره‌گیری از منابع علمی معتبر و نظرات کارشناسان برجسته، تلاش می‌کند تا به چگونگی انتخاب توان و دوز داروی مناسب در تجویزهای هومیوپاتی دست یابد و به تبیین مفهوم پوزولوژی و مقیاس‌های مختلف آن بپردازد. اطلاعات ارائه‌شده از بازه زمانی 1996 تا 2011 و منابعی به دو زبان فارسی و انگلیسی گردآوری شده‌اند تا جامعیت و اعتبار محتوای مقاله تضمین شود.

مفهوم پوزولوژی

در اینجا سعی بر این بوده است که با مروری بر نظرات افراد صاحب نظر در این رشته از طب به دستور العمل هایی تقریباً کامل و مشخص درباره چگونگی انتخاب توان و دوز داروی مناسب در تجویزهای هومیوپاتی دست یابیم. مطالب آورده شده در این مقاله از سایت‌های معتبر و کتاب‌های مختلف جمع آوری شده‌اند. منابع اطلاعاتی از نظر زمانی به سال‌های 1996 تا 2011 تعلق دارند. کتاب‌ها و مقالات موجود در سایت‌ها به دو زبان فارسی و انگلیسی بوده‌اند.

واژگان کلیدی مورد استفاده در جستجو در کتاب‌ها و مقالات عبارتند از: دوز، پتنسی، و پوزولوژی.

در اینجا تلاش شده است از منابع مختلف جستجو صورت گیرد و به نظرات مختلف توجه شود تا در انتها به نتیجه‌ای کاربردی دست یابیم.

در هومیوپاتی پوزولوژی (Posology) به معنای تعالیم و اصول درباره دوز دارو می‌باشد. دوز هومیوپاتیک از این قرار است:

• پتنسی دارو: قدرت دارویی که توسط دینامیزه (Dynamization) و پُتنتایز (potentization) کردن آزاد شده و گسترش می‌یابد.
• مقدار
• شکل دارو
• تکرار دارو

واژه پوزولوژی از واژه‌های یونانی “posos” و به معنای “چه مقدار” و “logos” به معنای «مطالعه» و «شناخت» گرفته شده است. مقیاس‌های مختلف تواندهی و اشکال متنوعی از داروهای هومیوپاتی وجود دارند. در اینجا به طور خلاصه به مقیاس‌های پتنسی و متدهای آن اشاره می‌شود.

مقیاس سنتیسیمال

مقیاس سنتیسیمال (Centesimal) که توسط هانمن کشف شد، که  با عنوان عددی و یا آوردن عدد در کنار پسوند C یا CH به آنها اشاره می‌شد؛ برای مثال 30C یا 200C. این روش توسط هانمن در چاپ پنجم ارگنان در آفوریسم 270 معرفی شد.

برای مثال برای تهیه‌یِ دارویی با توان C1  لازم است 9/9 میلی لیتر از حامل (آب یا الکل) را با  1/0 میلی لیتر از تنطور مادر آن دارو مخلوط کنیم و در پایان تحت تکان‌های شدید قرار دهیم.

مقیاس دسیمال

مقیاس دسیمال (decimal) توسط هرینگ (Hering) مطرح شد و برای آماده سازی داروهای برگرفته شده از سموم مارها استفاده می‌شد. این مقیاس با حرف X پس از عدد پتنسی نشان داده می‌شود، برای مثال X200. لازم به توضیح است که این روش آماده سازی محلول مادر، در فارماکوپه‌یِ هومیوپاتی بریتانیا (British homeopathic pharmacopoeia) و فارماکوپه‌یِ هومیوپاتی ایالات متحده امریکا (Homeopathic pharmacopoeia of USA) مورد استفاده است.

برای مثال برای تهیه‌یِ دارویی با توان X 1  لازم است 9 میلی لیتر حامل (آب یا الکل) را با 1 میلی لیتر تنطور مادر آن دارو مخلوط کنیم و در پایان تحت تکان‌های شدید قرار دهیم.

مقیاس میلسیمال

مقیاس میلسیمال (Millesimal) که اخیراً مطرح شده است.

برای مثال برای تهیه‌یِ دارویی با توان M1 لازم است 999 میلی لیتر از حامل (آب یا الکل) + 1 میلی لیتر از تنطور مادر آن دارو مخلوط کنیم و در پایان تحت تکان‌های شدید قرار دهیم.

روش کورسوکوفی

روش کورسوکوفی (Korsokovian) که توسط یک ژنرال روسی به نام کوروساکوف کشف شد. کوروساکوف یک دانشجوی هومیوپاتی بسیار مشتاق بود. او در طول آماده سازی دارو تنها از یک بطری استفاده می‌کرد. او مدعی شد که وقتی بطری خالی می‌شود، مقدار کافی برای تهیه دارو در جدار بطری اولیه باقی می‌ماند و می‌توان پتنسی بعدی را از آن مقدار باقی مانده تهیه کرد. با وجود اینکه هانمن اغلب تا پتنسی C30 استفاده می‌کرد، به روش کوروساکوف علاقه مند بود. پس از تعلیمات برخی از هومیوپات‌ها از جمله کنت (Kent)، دکتر سوان (Dr. Swan)، دکتر فینک (Dr. Fincke)، و دکتر اسکینر (Dr. Skinner) در اواخر قرن نوزدهم، استفاده از این متد افزایش یافت.

مقیاس 50 میلسیمال یا مقیاس LM

مقیاس 50 میلسیمال یا مقیاس LM ـ همچنین پنجاه هزارمی (Quinquagintamillesimal) یا توان Q. هانمن این مقیاس را در سال‌های آخر عمرش ابداع کرد.

این روش اولین بار در پانوشت آفوریسم 270 چاپ ششم ارگنان که پس از مرگش به چاپ رسید مطرح شد. خود هانمن هرگز از عبارت LM استفاده نکرد، این واژه در اصل یک نامگذاری اشتباه است، زیرا واژه LM به پتنسی 950 دلالت دارد، نه پتنسی 50000. این واژه توسط دکتر پیر اشمیت (Dr. Pierre Schmit) از ژنو مورد استفاده قرار گرفت.

توصیه شده است که این پتنسی ها با حرف Q نامگذاری شوند، که به واژه پنجاه هزار که با این حرف آغاز می‌شود اشاره دارد. اعتقاد بر آن است که این پتنسی‌ها کمتر منجر به پدیده‌ی تشدید (aggravation) می‌شوند و عمیق الاثرتر هستند. ایزایاگا (Eizayaga (1992)) اظهار می‌کند که به تعداد کتاب‌های مرجع هومیوپاتی نظرات مختلفی درباره پتنسی‌ها وجود دارد که به احتمال قوی حق با اوست.

طبقه بندی پتنسی ها

طبقه بندی پتنسی‌ها به صورت‌های مختلف انجام شده است بطور شایع تا پتنسی 12 را پتنسی پایین و بالاتر از آن را پتنسی بالا در نظر می‌گیرند. در روایت دیگر بصورت زیر تقسیم بندی صورت گرفته است:

پتنسی‌های پایین: پتنسی های پایین‌تر از 30C.

پتنسی‌های متوسط: از پتنسی 30C تا پتنسی 1M.

پتنسی‌های بالا: پتنسی‌های بالاتر از  1M.

در جدول زیر خلاصه‌ای از مقیاس‌های مختلفِ پتنسی آورده شده است.

اشکال مختلف رمدی ها

داروهای هومیوپاتی به اشکال گوناگونی عرضه می‌شود که در زیر بطور خلاصه آورده شده است:

اشکال جامد: قرص، حب، گلبول، گرانول، کریستال، پودرها

اشکال مایع برای مصرف خوراکی: تنطور مادر، سری محلول‌ها

محصولات موضعی

دیگر اشکال: تزریق، اسپری‌های بینی، استنشاق، شیاف

سخن پایانی

پوزولوژی به‌عنوان یکی از جنبه‌های اساسی در هومیوپاتی، نقش کلیدی در تعیین دوز و توان دارویی ایفا می‌کند. این مقاله با مرور بر انواع مقیاس‌های توان‌دهی و روش‌های مختلف تهیه داروها، نشان داد که انتخاب دوز مناسب در هومیوپاتی نیازمند دانش دقیق و تخصصی است. هر یک از مقیاس‌های سنتیسیمال، دسیمال، میلسیمال و روش کورسوکوفی دارای ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود هستند که در درمان بیماران مختلف به‌کار می‌روند. با توجه به پیچیدگی و تنوع موجود در این روش‌ها، انتخاب صحیح پتنسی و دوز دارو می‌تواند تاثیر چشمگیری در موفقیت درمان هومیوپاتی داشته باشد. امیدواریم این مقاله بتواند به عنوان یک راهنمای تخصصی در جهت بهبود تصمیم‌گیری در مورد دوز و توان داروهای هومیوپاتیک به کار رود.